آيين‌نامه ايمني تاسيسات الكتريكي با اتصال به زمين
بخش اول - كليات
1- هدف، ايجاد محيط ايمن از نظر برق‌گرفتگي باتوجه به‌مقررات ودستورالعمل‌هاي اين آيين‌نامه مي‌باشد.
2- دامنه‌كاربرد - اين آيين‌نامه براي اجرا در كليه كارگاه‌ها مشمول قانون كار كه ولتاژ نامي موثر سيستم‌هاي برقي آنها حداكثر 1000ولت جريان متناوب مي‌باشد تدوين گرديدهاست.
3 - حداكثر مقاومت اتصال زمين مجاز براي هر سيستم حفاظتي (دو اهم) برمبناي ولتاژ فاز 380 ولت تعيين گرديده و همين مقدار براي مدارهاي با ولتاژ فاز حداكثر 1000 ولت نياز قابل قبول است چنانچه در موارد و تحت شرايط خاصي كه ايجاد اتصال زمين موثر با مقاومت كل سيستم (دو اهم) امكان پذير نباشد بايد مجوز لازم در اين مورد از وزارت كار اخذ گردد.
4 - رعايت كليه مقررات اين آيين‌نامه الزامي بوده و عدم اجراي موارد پيش‌بيني شده يا انجام نيمهكاره آنها سبب بياثر شدن بقيه و درنتيجه كلسيستم ايمنيمربوطه خواهدگرديد.
بخش دوم - تعاريف
واژه‌هاي به كار رفته در اين آيين‌نامه به شرح زير تعريف مي‌گردد:
1 - تجهيزات الكتريكي - مصالح و تجهيزاتي كه براي توليد، تبديل و يا مصرف انرژي الكتريكي به كار مي‌روند از قبيل مولدها، موتورهاي برق، ترانسفورماتورها، دستگاه‌هاي برقي، دستگاه‌هاي اندازه گيري، وسايل حفاظتي و مصالح الكتريكي.
2 - تاسيسات الكتريكي - هرنوع تركيبي از وسايل و مصالح بهم پيوسته الكتريكي در محل يا فضاي معين.
3 - مدار الكتريكي (مدار) - تركيبي از وسايل و واسطه‌ها كه جريان الكتريكي مي‌تواند از آنها عبور نمايد.
4 - قسمت برقدار - هر سيم يا هادي كه در شرايط عادي تحت ولتاژ الكتريكي باشد.
5 - بدنه هادي - قسمتي كه به سادگي در دسترس بوده و در حالت عادي برقدار نمي‌باشد ولي ممكن است در اثر بروز نقصي در دستگاه برقدار شود.
6 - قسمت‌هاي بيگانه - قسمت هادي كه جزيي از تاسيسات الكتريكي را تشكيل نداده باشد (نظير اسكلت فلزي ساختمان‌ها، لوله‌هاي فلزي، گاز، آب و حرارت مركزي و غيره).
7 - هادي حفاظتي - هادي‌هايي كه از آن در اقدامات حفاظتي در برابر برق گرفتگي هنگام بروز اتصالي استفاده شده و بدنه‌هاي هادي را به قسمت‌هاي زير وصل مي‌نمايد :
- بدنه‌هاي هادي ديگر
- قسمت‌هاي هادي بيگانه
- الكترود زمين
- هادي زمين شده يا قسمت برقدار زمين شده
8 - هادي خنثي - هادي‌اي كه به نقطه خنثي وصل بوده و به منظور انتقال انرژي الكتريكي از آن استفاده شود.
9 - الكترود زمين - يك يا چند قطعه هادي كه به منظور برقراري ارتباط الكتريكي سيستم يا جرم كلي زمين، در خاك مدفون شده باشد.
10 - الكترودهاي زمين مستقل از نظر الكتريكي - الكترودهايي هستند كه فواصل آنها از يكديگر به قدري است كه در صورت عبور حداكثر جريان ممكن از آنها ولتاژ الكترودهاي ديگر به مقدار قابل ملاحظه اي تحت تاثير قرار نگيرند.
11 - مقادير اسمي (جريان،توان، سطح مقطع....)
الف - در مورد ابعاد و ديگر مشخصات مكانيكي، مقدار اسمي مشخص كننده كميت معيني در حدود رواداريهاي تعيين شده مي‌باشد.
ب- درمورد كميت‌هايي نظير توان جريان ولتاژ و غيره‌كه مقدار واقعي آنها بستگي به عوامل ديگري مانند تغييرات در مصرف افت ولتاژ و غيره دارد، مقدار اسمي كميتي است كه در اثر آن دما و تنش‌هاي مكانيكي يا الكترومغناطيسي در دستگاه مولد موتور يا وسايل مصرف كننده ديگر در شرايط متعارفي محيط كار از مقادير مجاز مربوطه تجاوز نخواهد نمود.
12 - جريان اتصال كوتاه - اضافه جرياني است كه در اثر متصل شدن دو نقطه با پتانسيل‌هاي مختلف در موقع كار عادي از طريق امپدانسي بسيار كوچك بوجود آمده باشد.
13 - جريان اتصالي - جرياني است كه در اثر خرابي عايق يا اتصالي بوجود آيد.
14 - جريان اتصالي به زمين - جريان اتصالي است كه به زمين جاري مي‌شود.
15 - جريان احتمالي اتصال كوتاه - جرياني است كه احتمال بروز آن در اثر اتصال كوتاه در يك نقطه يا روي ترمينال‌هاي سيستم يا تاسيسات مورد نظر وجود دارد.
16 - جريان برق گرفتگي (جرياني كه ازنظر پاتوفيزيولوژي خطرناك است).
جرياني است كه از بدن انسان و حيوانات عبور نموده و مقدار آن (با در نظر گرفتن هارمونيكها و زمان تاثير) به قدري باشد كه آسيب بوجود آورد.
17 - تجهيزات يا وسايل حفاظتي - تجهيزات و وسائلي است كه هدف اوليه آنها قطع جريان مدار در صورت بروز اضافه جريان يا اتصال كوتاه يا اختلال در سيستم ايمني آن مي‌باشد (مانند انواع فيوزها،كليدهاي خودكار، كليدهاي جريان تفاضلي و غيره).
18 - ولتاژ تماس - ولتاژي كه بين قطعاتي كه درآن دردسترس باشند بوجود آيد.
19 - قطعاتي كه در آن واحد در دسترس مي‌باشند - هادي‌ها با بدنه‌هاي هادي كه در آن واحد توسط يك شخص قابل لمس باشد، قسمت‌هاي برقدار،بدنه‌هاي هادي، بيگانه، هادي‌هاي حفاظتي و الكترودهاي زمين قطعاتي هستند كه در آن واحد ممكن است در دسترس باشد.
20 - دسترس - منطقه ايست كه حدود آن از محل فعاليت عادي افراد قابل لمس باشد.
21 - مقاومت سيستم اتصال زمين - مقاومت معادلي است از مقاومت الكترود زمين و مقاومت هادي‌هاي اتصال زمين نسبت به جرم كلي زمين.
بخش سوم - انواع سيستم‌هاي توزيع نيروي برق
به طور كلي سه نوع سيستم توزيع نيرو به شرح زير معمول است:
الف - سيستم توزيع فشار ضعيف سه فاز و نول و يا يك فاز و نول منشعب شده از آن كه مركز ستاره آن (طرف ثانويه ترانسفورماتور) مستقيماً به زمين وصل بوده و بدنه‌هاي هادي تاسيسات الكتريكي از طريق هادي‌هاي حفاظتي با آن نقطه متصل مي‌شوند.
(سيستم T.N ) اين سيستم خود داراي سه حالت گوناگون بشرح زير مي‌باشد:
الف - 1 - هادي‌هاي خنثي و حفاظتي در تمام سيستم مجزا از يكديگر مي‌باشند.
الف - 2 - هادي‌هاي خنثي و حفاظتي در قسمتي از تاسيسات توام نمي‌باشند.
الف - 3 - هادي خنثي و حفاظتي در تمام سيستم يكي است.
ب - سيستم توزيع فشار ضعيف سه فاز و خنثي و يا يك فاز و خنثي منشعب شده از آن كه مركز ستاره ترانسفورماتور مستقيماً به زمين وصل بوده و بدنه هادي لوازم و تاسيسات الكتريكي مستقل از اتصال زمين سيستم به زمين متصل مي‌شود. (سيستم T.T )
ج - سيستم توزيع فشار ضعيف سه فاز و خنثي و يا يك فاز و خنثي منشعب شده از آن كه مركز ستاره ترانسفورماتور توسط يك امپدانس با مقاومت به زمين وصل مي‌شود و يا اصلاً به زمين وصل نمي‌شود (نسبت به زمين عايق است) و بدنه‌هاي هادي تاسيسات الكتريكي جداگانه به‌زمين وصل مي‌شوند. (سيستم i.T.)
يادآوري - مفهوم حروف اختصاري به كار رفته درمورد سيستم‌هاي توزيع نيرو به ترتيب زير مي‌باشد:
حروف اول (سمت چپ) تعيين كننده نوع رابطه سيستم توزيع نيرو با زمين مي‌باشد:
T - يك نقطه از سيستم مستقيماً به زمين وصل شده است.
I - همه قسمت‌هاي برقدار نسبت به زمين عايق بوده و يا يك نقطه از سيستم از طريق امپدانسي به زمين وصل شده است.
حروف دوم (سمت راست) تعيين كننده نوع رابطه بدنه‌هاي هادي تاسيسات الكتريكي بازمين مي‌باشد.
t - بدنه‌هاي هادي ازنظر الكتريكي بطور مستقيم از اتصال زمين هر نقطه اي از سيستم نيرو به زمين وصل شده است.
n - بدنه‌هاي هادي از نظر الكتريكي بطور مستقيم به نقطه زمين شده سيستم نيرو وصل شده است (در سيستم‌هاي جريان متناوب و نقطه زمين شده معمولاً نقطه خنثي مي‌باشد).
ماده 1: از انواع سيستم‌هاي گفته شده در بالا استفاده از سيستم اتصال زمين رديف(الف) (سيستم نوعT.N ) در كارگاه‌ها الزامي مي‌باشد مگر آنكه نحوه كارگاه و استفاده از سيستم‌هاي رديف (ب) يا (ج) (سيستم نوع T.T ياIT ) ضروري نمايد و يا در موارد مخصوصي كه ممكن است لازم باشد از روش‌هاي ايمني ديگر مانند هم پتانسيل كردن يا عايق نمودن يا روش‌هاي ديگري كه در اين آيين‌نامه ذكر نشده است استفاده گردد، دراين صورت استفاده از اين روش‌ها موكول به موافقت مرجع صلاحيت داري مي‌باشد كه توسط وزارت كار و امور اجتماعي تعيين مي‌گردد.
ماده2: جهتاجراي صحيح مقررات ايمني درمورد سيستم T.N شرايط زير بايد رعايت شوند:
الف - بدنه‌هاي هادي دستگاه‌ها نبايد به صورت انفرادي به زمين وصل شوند.
ب - هادي خنثي بايد در محل پست ترانسفورماتور يا در محل تحويل نيروي برق و در محل‌هاي مناسب ديگري در داخل محوطه كارگاه‌هاي بزرگ به طور موثر و مطمئن به زمين وصل شده باشد به نحوي كه ولتاژ هادي خنثي نسبت به زمين در صورت بروز اتصال به زمين به مدت طولاني از مقدار مجاز 50 ولت تجاوز ننمايد. بنابر اين لازم است كه مقدار كل مقاومت اتصال زمين از دو اهم تجاوز نكند.
ج - در شبكه‌هاي هوايي با سطح مقطع هادي فاز تا 50 ميليمتر مربع و در شبكه‌هاي كابل با سطح مقطع هادي فاز تا 16 ميليمترمربع و سطح مقطع هادي خنثي بايد معادل سطح مقطع هادي فاز باشد و براي سطح مقطع هادي بالاتر مي‌توان سطح مقطع هادي خنثي را حدود نصف سطح مقطع هادي فاز انتخاب نمود (جدول شماره 2).
د - چنانچه سطح مقطع هادي‌هاي فاز ( L1 , L2 , L3 ) كمتر از 10 ميليمتر مربع باشد، هادي‌هاي خنثي (N) و حفاظتي (PE) بايداز همديگر مجزابوده و فقط در يك نقطه (نقطهمبدأ) بهيكديگر وصل شده باشند. در مورد سطح مقطع هادي‌هاي فاز برابر 10 ميليمتر مربع و بيشتر مي‌توان از يك هادي مشترك به عنوان هادي خنثي و حفاظتي استفاده نمود. از محل جداشدن هادي‌هاي خنثي و حفاظتي نبايد آنها را در نقطه ديگر مجدداً به هم وصل نمود.
هـ - نصب هادي حفاظتي و هادي خنثي بايد عيناً با دقتي كه براي نصب هادي‌هاي فاز به كار مي‌رود و يا همان عايق بندي فازها و همراه باآنها انجام شود و ضمناً در شبكه‌هاي جديدالاحداث در صورتي كه توزيع نيرو توسط كابل انجام شود، هادي حفاظتي نيز بايد به صورت يكي از رشته‌هاي داخلي كابل پيش‌بيني گردد.
چنانچه سيم كشي مدارها در داخل لوله انجام گيرد،هادي حفاظتي نيز بايد به صورت سيم روپوش دار از داخل همان لوله عبور نمايد.
و - وسايل حفاظتي (مانند فيوزها، كليدهاي خود كار و كليدهاي مينياتوري و غيره) بايد به نحوي انتخاب شوند كه در اثر بروز اتصال كوتاه بين هادي فاز و هادي خنثي (در بدترين شرايط ممكن يعني در دورترين نقطه شبكه مصرف كننده) و يا اتصال هادي فاز به هادي حفاظتي، قطع مدار هر چه سريع‌تر مطابق جدول شماره 1 انجام پذيرد.
1- هدف، ايجاد محيط ايمن از نظر برق‌گرفتگي باتوجه به‌مقررات ودستورالعمل‌هاي اين آيين‌نامه مي‌باشد.
2- دامنه‌كاربرد - اين آيين‌نامه براي اجرا در كليه كارگاه‌ها مشمول قانون كار كه ولتاژ نامي موثر سيستم‌هاي برقي آنها حداكثر 1000ولت جريان متناوب مي‌باشد تدوين گرديدهاست.
3 - حداكثر مقاومت اتصال زمين مجاز براي هر سيستم حفاظتي (دو اهم) برمبناي ولتاژ فاز 380 ولت تعيين گرديده و همين مقدار براي مدارهاي با ولتاژ فاز حداكثر 1000 ولت نياز قابل قبول است چنانچه در موارد و تحت شرايط خاصي كه ايجاد اتصال زمين موثر با مقاومت كل سيستم (دو اهم) امكان پذير نباشد بايد مجوز لازم در اين مورد از وزارت كار اخذ گردد.
4 - رعايت كليه مقررات اين آيين‌نامه الزامي بوده و عدم اجراي موارد پيش‌بيني شده يا انجام نيمهكاره آنها سبب بياثر شدن بقيه و درنتيجه كلسيستم ايمنيمربوطه خواهدگرديد.
بخش دوم - تعاريف
واژه‌هاي به كار رفته در اين آيين‌نامه به شرح زير تعريف مي‌گردد:
1 - تجهيزات الكتريكي - مصالح و تجهيزاتي كه براي توليد، تبديل و يا مصرف انرژي الكتريكي به كار مي‌روند از قبيل مولدها، موتورهاي برق، ترانسفورماتورها، دستگاه‌هاي برقي، دستگاه‌هاي اندازه گيري، وسايل حفاظتي و مصالح الكتريكي.
2 - تاسيسات الكتريكي - هرنوع تركيبي از وسايل و مصالح بهم پيوسته الكتريكي در محل يا فضاي معين.
3 - مدار الكتريكي (مدار) - تركيبي از وسايل و واسطه‌ها كه جريان الكتريكي مي‌تواند از آنها عبور نمايد.
4 - قسمت برقدار - هر سيم يا هادي كه در شرايط عادي تحت ولتاژ الكتريكي باشد.
5 - بدنه هادي - قسمتي كه به سادگي در دسترس بوده و در حالت عادي برقدار نمي‌باشد ولي ممكن است در اثر بروز نقصي در دستگاه برقدار شود.
6 - قسمت‌هاي بيگانه - قسمت هادي كه جزيي از تاسيسات الكتريكي را تشكيل نداده باشد (نظير اسكلت فلزي ساختمان‌ها، لوله‌هاي فلزي، گاز، آب و حرارت مركزي و غيره).
7 - هادي حفاظتي - هادي‌هايي كه از آن در اقدامات حفاظتي در برابر برق گرفتگي هنگام بروز اتصالي استفاده شده و بدنه‌هاي هادي را به قسمت‌هاي زير وصل مي‌نمايد :
- بدنه‌هاي هادي ديگر
- قسمت‌هاي هادي بيگانه
- الكترود زمين
- هادي زمين شده يا قسمت برقدار زمين شده
8 - هادي خنثي - هادي‌اي كه به نقطه خنثي وصل بوده و به منظور انتقال انرژي الكتريكي از آن استفاده شود.
9 - الكترود زمين - يك يا چند قطعه هادي كه به منظور برقراري ارتباط الكتريكي سيستم يا جرم كلي زمين، در خاك مدفون شده باشد.
10 - الكترودهاي زمين مستقل از نظر الكتريكي - الكترودهايي هستند كه فواصل آنها از يكديگر به قدري است كه در صورت عبور حداكثر جريان ممكن از آنها ولتاژ الكترودهاي ديگر به مقدار قابل ملاحظه اي تحت تاثير قرار نگيرند.
11 - مقادير اسمي (جريان،توان، سطح مقطع....)
الف - در مورد ابعاد و ديگر مشخصات مكانيكي، مقدار اسمي مشخص كننده كميت معيني در حدود رواداريهاي تعيين شده مي‌باشد.
ب- درمورد كميت‌هايي نظير توان جريان ولتاژ و غيره‌كه مقدار واقعي آنها بستگي به عوامل ديگري مانند تغييرات در مصرف افت ولتاژ و غيره دارد، مقدار اسمي كميتي است كه در اثر آن دما و تنش‌هاي مكانيكي يا الكترومغناطيسي در دستگاه مولد موتور يا وسايل مصرف كننده ديگر در شرايط متعارفي محيط كار از مقادير مجاز مربوطه تجاوز نخواهد نمود.
12 - جريان اتصال كوتاه - اضافه جرياني است كه در اثر متصل شدن دو نقطه با پتانسيل‌هاي مختلف در موقع كار عادي از طريق امپدانسي بسيار كوچك بوجود آمده باشد.
13 - جريان اتصالي - جرياني است كه در اثر خرابي عايق يا اتصالي بوجود آيد.
14 - جريان اتصالي به زمين - جريان اتصالي است كه به زمين جاري مي‌شود.
15 - جريان احتمالي اتصال كوتاه - جرياني است كه احتمال بروز آن در اثر اتصال كوتاه در يك نقطه يا روي ترمينال‌هاي سيستم يا تاسيسات مورد نظر وجود دارد.
16 - جريان برق گرفتگي (جرياني كه ازنظر پاتوفيزيولوژي خطرناك است).
جرياني است كه از بدن انسان و حيوانات عبور نموده و مقدار آن (با در نظر گرفتن هارمونيكها و زمان تاثير) به قدري باشد كه آسيب بوجود آورد.
17 - تجهيزات يا وسايل حفاظتي - تجهيزات و وسائلي است كه هدف اوليه آنها قطع جريان مدار در صورت بروز اضافه جريان يا اتصال كوتاه يا اختلال در سيستم ايمني آن مي‌باشد (مانند انواع فيوزها،كليدهاي خودكار، كليدهاي جريان تفاضلي و غيره).
18 - ولتاژ تماس - ولتاژي كه بين قطعاتي كه درآن دردسترس باشند بوجود آيد.
19 - قطعاتي كه در آن واحد در دسترس مي‌باشند - هادي‌ها با بدنه‌هاي هادي كه در آن واحد توسط يك شخص قابل لمس باشد، قسمت‌هاي برقدار،بدنه‌هاي هادي، بيگانه، هادي‌هاي حفاظتي و الكترودهاي زمين قطعاتي هستند كه در آن واحد ممكن است در دسترس باشد.
20 - دسترس - منطقه ايست كه حدود آن از محل فعاليت عادي افراد قابل لمس باشد.
21 - مقاومت سيستم اتصال زمين - مقاومت معادلي است از مقاومت الكترود زمين و مقاومت هادي‌هاي اتصال زمين نسبت به جرم كلي زمين.
بخش سوم - انواع سيستم‌هاي توزيع نيروي برق
به طور كلي سه نوع سيستم توزيع نيرو به شرح زير معمول است:
الف - سيستم توزيع فشار ضعيف سه فاز و نول و يا يك فاز و نول منشعب شده از آن كه مركز ستاره آن (طرف ثانويه ترانسفورماتور) مستقيماً به زمين وصل بوده و بدنه‌هاي هادي تاسيسات الكتريكي از طريق هادي‌هاي حفاظتي با آن نقطه متصل مي‌شوند.
(سيستم T.N ) اين سيستم خود داراي سه حالت گوناگون بشرح زير مي‌باشد:
الف - 1 - هادي‌هاي خنثي و حفاظتي در تمام سيستم مجزا از يكديگر مي‌باشند.
الف - 2 - هادي‌هاي خنثي و حفاظتي در قسمتي از تاسيسات توام نمي‌باشند.
الف - 3 - هادي خنثي و حفاظتي در تمام سيستم يكي است.
ب - سيستم توزيع فشار ضعيف سه فاز و خنثي و يا يك فاز و خنثي منشعب شده از آن كه مركز ستاره ترانسفورماتور مستقيماً به زمين وصل بوده و بدنه هادي لوازم و تاسيسات الكتريكي مستقل از اتصال زمين سيستم به زمين متصل مي‌شود. (سيستم T.T )
ج - سيستم توزيع فشار ضعيف سه فاز و خنثي و يا يك فاز و خنثي منشعب شده از آن كه مركز ستاره ترانسفورماتور توسط يك امپدانس با مقاومت به زمين وصل مي‌شود و يا اصلاً به زمين وصل نمي‌شود (نسبت به زمين عايق است) و بدنه‌هاي هادي تاسيسات الكتريكي جداگانه به‌زمين وصل مي‌شوند. (سيستم i.T.)
يادآوري - مفهوم حروف اختصاري به كار رفته درمورد سيستم‌هاي توزيع نيرو به ترتيب زير مي‌باشد:
حروف اول (سمت چپ) تعيين كننده نوع رابطه سيستم توزيع نيرو با زمين مي‌باشد:
T - يك نقطه از سيستم مستقيماً به زمين وصل شده است.
I - همه قسمت‌هاي برقدار نسبت به زمين عايق بوده و يا يك نقطه از سيستم از طريق امپدانسي به زمين وصل شده است.
حروف دوم (سمت راست) تعيين كننده نوع رابطه بدنه‌هاي هادي تاسيسات الكتريكي بازمين مي‌باشد.
t - بدنه‌هاي هادي ازنظر الكتريكي بطور مستقيم از اتصال زمين هر نقطه اي از سيستم نيرو به زمين وصل شده است.
n - بدنه‌هاي هادي از نظر الكتريكي بطور مستقيم به نقطه زمين شده سيستم نيرو وصل شده است (در سيستم‌هاي جريان متناوب و نقطه زمين شده معمولاً نقطه خنثي مي‌باشد).
ماده 1: از انواع سيستم‌هاي گفته شده در بالا استفاده از سيستم اتصال زمين رديف(الف) (سيستم نوعT.N ) در كارگاه‌ها الزامي مي‌باشد مگر آنكه نحوه كارگاه و استفاده از سيستم‌هاي رديف (ب) يا (ج) (سيستم نوع T.T ياIT ) ضروري نمايد و يا در موارد مخصوصي كه ممكن است لازم باشد از روش‌هاي ايمني ديگر مانند هم پتانسيل كردن يا عايق نمودن يا روش‌هاي ديگري كه در اين آيين‌نامه ذكر نشده است استفاده گردد، دراين صورت استفاده از اين روش‌ها موكول به موافقت مرجع صلاحيت داري مي‌باشد كه توسط وزارت كار و امور اجتماعي تعيين مي‌گردد.
ماده2: جهتاجراي صحيح مقررات ايمني درمورد سيستم T.N شرايط زير بايد رعايت شوند:
الف - بدنه‌هاي هادي دستگاه‌ها نبايد به صورت انفرادي به زمين وصل شوند.
ب - هادي خنثي بايد در محل پست ترانسفورماتور يا در محل تحويل نيروي برق و در محل‌هاي مناسب ديگري در داخل محوطه كارگاه‌هاي بزرگ به طور موثر و مطمئن به زمين وصل شده باشد به نحوي كه ولتاژ هادي خنثي نسبت به زمين در صورت بروز اتصال به زمين به مدت طولاني از مقدار مجاز 50 ولت تجاوز ننمايد. بنابر اين لازم است كه مقدار كل مقاومت اتصال زمين از دو اهم تجاوز نكند.
ج - در شبكه‌هاي هوايي با سطح مقطع هادي فاز تا 50 ميليمتر مربع و در شبكه‌هاي كابل با سطح مقطع هادي فاز تا 16 ميليمترمربع و سطح مقطع هادي خنثي بايد معادل سطح مقطع هادي فاز باشد و براي سطح مقطع هادي بالاتر مي‌توان سطح مقطع هادي خنثي را حدود نصف سطح مقطع هادي فاز انتخاب نمود (جدول شماره 2).
د - چنانچه سطح مقطع هادي‌هاي فاز ( L1 , L2 , L3 ) كمتر از 10 ميليمتر مربع باشد، هادي‌هاي خنثي (N) و حفاظتي (PE) بايداز همديگر مجزابوده و فقط در يك نقطه (نقطهمبدأ) بهيكديگر وصل شده باشند. در مورد سطح مقطع هادي‌هاي فاز برابر 10 ميليمتر مربع و بيشتر مي‌توان از يك هادي مشترك به عنوان هادي خنثي و حفاظتي استفاده نمود. از محل جداشدن هادي‌هاي خنثي و حفاظتي نبايد آنها را در نقطه ديگر مجدداً به هم وصل نمود.
هـ - نصب هادي حفاظتي و هادي خنثي بايد عيناً با دقتي كه براي نصب هادي‌هاي فاز به كار مي‌رود و يا همان عايق بندي فازها و همراه باآنها انجام شود و ضمناً در شبكه‌هاي جديدالاحداث در صورتي كه توزيع نيرو توسط كابل انجام شود، هادي حفاظتي نيز بايد به صورت يكي از رشته‌هاي داخلي كابل پيش‌بيني گردد.
چنانچه سيم كشي مدارها در داخل لوله انجام گيرد،هادي حفاظتي نيز بايد به صورت سيم روپوش دار از داخل همان لوله عبور نمايد.
و - وسايل حفاظتي (مانند فيوزها، كليدهاي خود كار و كليدهاي مينياتوري و غيره) بايد به نحوي انتخاب شوند كه در اثر بروز اتصال كوتاه بين هادي فاز و هادي خنثي (در بدترين شرايط ممكن يعني در دورترين نقطه شبكه مصرف كننده) و يا اتصال هادي فاز به هادي حفاظتي، قطع مدار هر چه سريع‌تر مطابق جدول شماره 1 انجام پذيرد.
|
حداكثر زمان قطع به ثانيه |
حداكثر ولتاژ تماس دست (موثر) |
|
|
50 |
حداقل جريان اتصال كوتاه لازم براي قطع سريع وسيله حفاظتي يا معلوم بودن نوع وسيله و جريان اسمي آن ( in ) و ضريب انتخابي ( k ) كه تابعي از نوع شبكه (هوايي يا زيرزميني) و محل نصب وسيله حفاظتي مي‌باشد، تعيين مي‌گردد به عبارت ديگر بايد: kin ia كه در آن ia حداقل جريان اتصال كوتاه لازم براي قطع سريع مدار مي‌باشد.
ضريب K در سيستم توزيع نيرو (شبكه هوايي يا كابلي تا كنتور و دو سيستم توزيع اختصاصي پستهاي داخل كارگاه در محل تابلوي توزيع اصلي فشار ضعيف بايد برابر 5/2 انتخاب گردد.
ضريب k در سيستم‌هاي مصرف كننده (بعد از كنتور و در سيستم توزيع اختصاصي درمحل تابلوهاي توزيع فرعي) بايد به شرح زير انتخاب گردد:
- فيوز زود ذوب (همه اندازه ها) 5/3 K=
- فيوز دير ذوب (برابر يا كمتراز 50 آمپر) 5/3 K=
- فيوزدير ذوب (برابر يا بيشتر از 63 آمپر) 5 K=
- كليد خودكار مينياتوري 5/3 K=
- كليدهاي خودكار 25/1 K=
توضيح آنكه درمورد كليدهاي خودكار، IN جريان تنظيمي رله اتصال كوتاه كليد مي‌باشد.
ماده 3: اتصال زمين مشترك يا مجزاي فشار متوسط و ضعيف بايد باتوجه به شرايط زير انتخاب شود:
الف - استفاده از يك اتصال زمين به عنوان اتصال زمين سيستم فشار متوسط (11، 20، و 33) كيلوولت) و اتصال زمين حفاظتي فشار ضعيف در پست ترانسفورماتور فقط زماني امكان پذير مي‌باشد كه خط يا خطوط فشار متوسط ورودي به پست از نوع زير زميني (كابلي) باشد چنانچه خط يا خطوط فشار متوسط ورودي به پست از يك خط يا خطوط هوايي منشعب شده باشد در صورتي استفاده از يك اتصال زمين براي فشار متوسط و ضعيف امكان پذير خواهد بود كه طول خط يا خطوط كابلي بين خط هوايي و پست 3 كيلومتر يا بيشتر باشد.
ب - درصورتي كه خط يا خطوط فشار متوسط هوايي بوده يا خطوط ورودي و خروجي به پست ترانسفورماتور كابلي ولي منشعب از خط هوايي و طول آنها نيز كمتر از 3 كيلومتر باشد، اتصال زمين حفاظتي (فشار ضعيف) و اتصال زمين سيستم (فشار متوسط) بايد مجزا بوده و خارج از حوزه مقاومت زمين يكديگر قرارگرفته باشد به عبارت ديگر حداقل فاصله دو اتصال زمين از يكديگر بايد 20 متر يا بيشتر باشد.
بخش چهارم - الكترود اتصال زمين
ماده 4: براي ايجاد اتصال زمين مي‌توان يكي از انواع الكترودهايي اتصال زمين زير را انتخاب نمود:
الف - الكترود اتصال زمين قائم(كوبيده شده):
- ميله فولادي اتصال زمين با روكش مسي حدود 3 ميليمتر و با قطر ميله حداقل 16 ميليمتر به انضمام كلسپ انشعاب و ارتباط و سرچكش خوار در داخل زمين به عمق مناسب كوبيده مي‌شود.
- ميله فولادي گالوانيزه به قطر حداقل 16 ميليمتر و لوله فولادي گالوانيزه استاندارد به قطر حداقل 1 اينچ و يا نبشي گالوانيزه نمره 65 و يا سپري گالوانيزه نمره 6 در داخل زمين به عمق مناسب (حداقل 3 متر) قرار داده مي‌شود.
ب - صفحه و هادي (داخل چاه) با مشخصات زير:
1 - ابعاد صفحه مسي بايد حداقل 1*5/0 مترو ضخامت آن حداقل 2 ميليمتر باشد. هادي مسي اتصال زمين مرتبط با صفحه مسي بايد حداقل داراي سطح مقطع 50 ميليمتر مربع بوده و توسط لحيم سخت (جوش اكسيژن) به صفحه مسي متصل شود. اين هادي نبايد از نوع افشان باشد در صورت استفاده از هادي چند مفتوله، قطر هر مفتول آن نبايد از حدود 8/1 ميليمتر كمتر باشد.
2 - ابعاد صفحه فولاد گالوانيزه بايد حداقل 1*5/0 متر و ضخامت آن 3 ميليمتر باشد. هادي اتصال زمين جهت ارتباط با صفحه گالوانيزه بايد حداقل داراي سطح مقطع 100 ميليمتر مربع در مورد تسمه (حداقل 30*5/3 ميليمتر) و 95 ميليمتر مربع در مورد هادي چند مفتوله باشد و با لحيم سخت (جوش اكسيژن) به صفحه متصل شود. اين هادي بايد از جنس فولاد گالوانيزه بوده و نبايد از نوع افشان باشد.
تبصره 1 - صفحه بايد به‌صورت عمودي در داخل زمين قرار گيرد.
تبصره 2 - حداقل فاصله لبه فوقاني صفحه الكترود از سطح زمين نبايد از 1 متر كمتر باشد.
تبصره 3 - صفحه بايد در عمقي كه رطوبت زمين به صورت دائم وجود دارد نصب گردد (مقدار اين عمق بسته به موقعيت محلي بسيار متفاوت مي‌باشد).
تبصره 4 - اطراف صفحه الكترود بايد با مخلوطي از نمك و خاكه ذغال چوب و خاك نرم سرند شده به ترتيب به نسبت حجمي 1و4 و35 پر شود، سپس خاك سرند شده در داخل چاه ريخته شده و متناوباً آب به آن اضافه و با دقت كوبيده گردد تا خاك داخل چاه به طور كامل متراكم و از نشت بعدي آن جلوگيري بعمل آيد.
تبصره 5 - به جاي استفاده از صفحه مسي مي‌توان هادي مسي مربوط به اتصال زمين را به قطر 8/0 متر و به تعداد 5 حلقه در ته چاه چمبره نمود.
ج - الكترودهاي اتصال زمين افقي به شرح زير:
1 - اين الكترودها در عمق 5/0 الي 1 متر از سطح زمين دفن شده و طول آنها در حالي‌كه فقط از يك الكترود به‌صورت شعاعي استفاده شود تا حدود 100 متر انتخاب مي‌گردد، اين الكترودها را مي‌توان به‌صورت چند شعاع (حداكثر 6 شعاع) در فواصل زاويه اي حداقل 60 درجه از يكديگر نيز نصب نمود بعد از خواباندن الكترود،خاك سرند شده همراه با آب روي آن ريخته و كوبيده مي‌گردد.
اتصال اشعه فوق الذكر به يكديگر و هادي اتصال زمين بايد به‌وسيله لحيم سخت (جوش اكسيژن) انجام گيرد.
2- تسمه مسي باحداقل سطح مقطع50ميليمتر مربع و حداقلضخامت آن2ميليمتر مي‌باشد.
3 - سيم مسي با حداقل سطح مقطع 35 ميليمتر مربع بوده و نبايد از سيم افشان براي اين منظور استفاده نمود.
4 - تسمه فولاد گالوانيزه با حداقل سطح مقطع 100 ميليمتر مربع و حداقل ضخامت 5/3 ميليمتر مي‌باشد و معمولاً براي اين منظور از تسمه فولادي گالوانيزه به ابعاد استاندارد 5/3*30 ميليمتر استفاده مي‌شود.
بخش پنجم - هادي اتصال زمين
ماده 5: جنس و سطح مقطع هادي اتصال زمين (اتصال بين الكترود زمين و نقطه خنثي تاسيسات) به قرار زير مي‌باشد:
الف - هادي فولادي با روكش مسي با سطح مقطع حداقل 100 ميليمتر مربع فولاد.
ب - سيم مسي چند مفتوله با سطح مقطع حداقل 50 ميليمتر مربع (ازنوع افشان نباشد).
ج - تسمه فولاد گالوانيزه به ابعاد حداقل 5/3*30 ميليمتر.
د - تسمه مسي با سطح مقطع حداقل 50 ميليمتر مربع و حداقل ضخامت 2 ميليمتر مي‌باشد.
تبصره 1 - كليه اتصالات مربوط به اتصال زمين،در انتهاي الكترود اتصال زمين بايد با لحيم سخت (جوش اكسيژن) انجام گيرد و در انتهاي ديگر آن (محل اتصال به نقطه خنثي تابلو) اتصال بايد با پيچ و مهره‌هايي از جنس خود هادي و يا از جنس برنز انجام شود.
اتصالات بايد در مقابل خوردگي و زنگ زدگي كاملاً مقاوم و مصون بوده و قطر پيچ و مهره‌ها نبايد از 10 ميليمتر( M 10 )كمتر باشد.
تبصره 2 - هادي اتصال زمين در صورتي كه از نظر مكانيكي و حفاظت نشده باشد بايد قابل رويت بوده و در برابر عوامل مكانيكي احتمالي و مواد شيميايي محافظت گردد براي محافظت اين هادي نبايد از لوله‌هاي فلزي استفاده نمود و حتي المقدور سعي شود هادي در طولهاي زياد در مقابل اجسام حجيم فلزي قرار نگيرد.
تبصره 3 - در مسير هادي اتصال زمين در نقطه اي مناسب لازم است يك محل اتصال پيچي كه در مواقع انجام اندازه گيري مقاومت زمين باز خواهد شد پيش‌بيني گردد. اين نقطه ممكن است همان نقطه وصل هادي اتصال زمين به نقطه خنثي تاسيسات باشد.
بخش ششم - ابعاد هادي‌هاي حفاظتي و خنثي
ماده 6: جهت ارتباط بدنه‌هاي لوازم و تجهيزات به نقطه خنثي بايد حداقل از هادي مسي طبق جدول شماره 2 استفاده شود.
جدول شماره 2 - حداقل سطح مقطع هادي حفاظتي
|
هادي فاز |
هادي حفاظتي عايق دار |
هادي مسي لخت |
||
|
هادي عايقدار |
كابل 4 رشته‌اي |
هادي با حفاظت مكانيكي |
هادي بدون حفاظت‌مكانيكي |
|
|
5/1 5/2 4 6 10 16 25 35 50 70 95 120 150 185 240 300 400 |
5/1 5/2 4 6 10 16 16 16 25 35 50 70 70 95 - - - |
5/1 5/2 4 6 10 16 16 16 25 35 50 70 70 95 120 150 185 |
5/1 5/1 5/2 4 6 10 16 16 25 35 50 50 50 50 50 50 50 |
4 4 4 4 6 10 16 16 25 35 50 50 50 50 50 50 50 |
تبصره 1 - هادي مسي لخت (مربوط به جدول شماره 2) نبايد در طول مسير خود تا محل اتصال با هادي خنثي با زمين تماس الكتريكي داشته باشد. مقصود از زمين كليه هادي‌هاي بيگانه اجزاء ساختمان (كف، ديوار و سقف) و غيره مي‌باشد.
تبصره 2 - استفاده از هادي آلومينيومي به عنوان هادي حفاظتي ممنوع مي‌باشد.
ماده 7: هادي خنثي: سطح مقطع‌هاي خنثي درمقايسه با هادي فاز بايد مطابق جدول شماره3 زير باشد:
جدول شماره 3 - حداقل سطح مقطع هادي خنثي
|
|
سطح مقطع هادي‌ها (ميليمتر مربع) |
|
|
هادي خنثي |
||
|
سيم عايق دار در داخل لوله و كابل‌ها |
سيم لخت در شبكه‌هاي هوايي در سيم كشي‌هاي روكار در داخل و خارج ساختمان‌ها |
|
|
5/1 5/2 4 6 10 16 25 35 50 70 95 120 150 185 240 300 400 |
5/1 5/2 4 6 10 16 16 16 25 35 50 70 70 95 120 150 185 |
- - 4 6 10 16 25 35 50 50 50 70 70 95 120 150 185 |
بخش هفتم - هم پتانسيل كردن
ماده 8: درهر كارگاه يا محيط كار(كه ممكن است قسمتي از يك ساختمان را اشغال كرده باشد) يك هادي هم بندي بايد كليه قسمت‌هاي هادي بيگانه و هادي‌هاي حفاظتي را از نظر الكتريكي به شرح زير به يكديگر وصل نمايد.
- هادي حفاظتي اصلي
- هادي اتصال زمين
- لوله‌هاي اصلي آب
- لوله‌هاي اصلي گاز
- لوله‌هاي اصلي حرارت مركزي
- لوله‌هاي اصلي فاضلاب
- قسمت‌هاي فلزي ساختمان (ستون‌ها، خرپاهاي اصلي، در و پنجره‌ها در صورتي كه از طريق اجزاي فلزي ساختماني به اسكلت فلزي وصل نشده باشد.)
- ميزهاي فلزي كه به صورت ثابت نصب شده باشند.
- ميزهاي فلزي متحرك (با هادي قابل انعطاف و گيره مخصوص اتصال زمين موقت).
ماده 9: سطح مقطع هادي هم بندي براي هم پتانسيل كردن بايد با مقررات مربوط به هادي حفاظتي (بخش 6 جدول شماره 2) مطابقت داشته و مخصوصاً هدايت الكتريكي آن بايد با نظير هادي حفاظتي اصلي تاسيسات برابر بوده و سطح مقطع آن در مواردي كه حفاظت مكانيكي نداشته باشد از 6 ميليمتر مربع كمتر نباشد معهذا انتخاب سطح مقطع اين هادي مقدار بيش از 25 ميليمتر مربع در مواردي كه جنس آن از مس بوده و يا با هدايت الكتريكي معادل وقتي كه جنس آن از مس نباشد، ضروري نخواهد بود.
اين آيين‌نامه مشتمل بر7 بخش شامل9 ماده و10تبصره به استناد ماده 47 قانون كار تدوين و در سي و نهمين جلسه شورايعالي حفاظت فني مورخ 28/2/1365 به تصويب رسيد.
آيين‌نامه ايمني تاسيسات الكتريكي با اتصال به زمين
